- Cumhuriyet
Ukrayna ve Donbass, Rusya Federasyonu için bir anlamda Suriye’nin kilidi. Eğer 2014 Kiev darbesi olmasaydı ve geri tepmeseydi Rusya’nın Eylül 2015’teki Suriye’ye müdahilliği bu denli kolay olmazdı. Rusya’nın artık ideolojik karşıtlığı yokken, bu gelişme Batı sınırında çemberi daraltan NATO karşısındaki jeostratejik başarısını getirdi. Donbass sorunu henüz çözülmemiş olsa da ‘direniş damarı’ Moskova’ya toparlanıp hamle yapma imkânı sundu. Karadeniz’den Akdeniz’e uzanan alan açıldı.
NATO dört senedir Rusya’nın Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü ihlal ettiğini söylüyor. Moskova reddediyor. Donbass’takiler de öyle. Rusya’dan askeri ve gönüllü yardımını zaten teslim ediyorlar. Ancak doğrudan müdahale olmadığını belirterek. Ben şahsen Rus ordusunun izine rastlamadım. Ama zaten Donbass’ta Rusya ‘her yerde’...
Donbass’ta direnişinin kilit unsuru olan ve bugün DNR ve LNR halk ordularına evrilmiş Halk Milisleriyle görüşme fırsatı buldum.
GORLOVKA HATTI
DNR Halk Ordusu milisleriyle görüşmek için seçtiğimiz yer Gorlovka. Donetsk’in kuzeydoğusunda. Oblastın önemli bir sanayi kenti. Sovyetler döneminden beri önemli maden, metalürji ve kimya işletmelerinin olduğu yer. Otobüs duraklarında CCCP yazıları duruyor. Milislerle Gorlovka’daki sınır hattındaki Zeitsovo’da buluşuyoruz.
Yemyeşil bir köy. Savaş öncesi 2.500 (3.500) kişi yaşıyormuş. Şimdi 1500 kadar. Yarısında hayat devam ediyor, diğer yarısı cephe hattı. Donbass’ta kimi yerlerde 1-2 km genişliği bulan gri hatlar var ama burada 150 metreye kadar iniyor... Ancak üzerimize 18 kiloyu bulan çelik yelekleri, kafamıza miğferleri geçirerek gitmemize izin veriyorlar. Çünkü keskin nişancı ateşi var.
Milisleri köyün bir evinden çevirdikleri karargâhta buluyoruz. Bahçeye en az 2 metrelik siperler kazılmış. Camlar kum torbalarıyla kapatılmış. Bizi 7-10 milis karşılıyor. Kapının girişinde bir bilgisayar duruyor. Önce titrek bir elektrik ışığı, kesilince mum ışığında söyleşiyoruz.
‘YURTSEVERLİK’
Lesnik 24 yaşında. Bu kod ismi. Ormancı anlamına geliyor. Donbass’ın Ukrayna tarafında kalan Konstantinovka’dan. Orduya 2013’te katılmış, Dnepropetrovsk’taki istihkâm birliğinde görevliyken Meydan patlayınca sivil kıyafetlerle Donbass’a geçmiş. “Ben farklı yetiştirildim. Sovyetler, Rusça, Donbass yurtseverliğine bağlı yetiştirildim” diyor. Ukrayna’da “Rusya gelip sizi öldürecek propagandası yaptılar” derken, Donbass’a sadece gönüllülerin geldiğini vurguluyor. “Başta kimse para da almadı, sonra organize olunca başladı” diye ekliyor. Rusya’dan çok fazla beklentisi yok, destekten de memnun ama “Biz kendi işimizi görmeliyiz” diyor.
Kod ismi ‘Khirurg’. ‘Cerrah’ anlamına geliyor. 47 yaşında. Gorlovkalı. Savaştan önce altı sene morgda çalışmış. Savaşta yaralıların tedavisinde görev almış. Meydan başlayınca şu anda 23 yaşında olan oğlu ile gönüllü olmuş. 2014 sonunda Gorlovka’da Ukrayna ordusunun ateşinde 17 yaşındaki gelini 36 kişi ile birlikte ölmüş. Çok yaralanmış, Rusya’da tedavi amaçlı bulunmuş. Rus paralı askerlerinden söz edildiğini belirtince, “Şu şartlarda kalkıp Rusya’dan hangi manyak gelir” diyor. “2014’te Gönüllüler vardı ama her yerden. Ordu 2015’te oluştu. Maaşlı askerlik o zaman başladı” diye ekliyor. Maaşlar şu anda 15 bin ruble. Donbass koşullarında fena değil.
Kimileri başlangıçta Rusya ordusunun gelmesini beklemiş. Cerrah, “Biz beklemedik. Çünkü kendimizi kurtaracak olan biziz” diyor. Ona göre Batı dünyası Sovyet coğrafyasında faşizmin tohumlarını canlandırdı. Diyor ki, “Dedelerimiz maalesef onları savaşta yendi ama sonra yumuşak davrandılar. Kökünü kurutmadılar.”
Rusya’ya katılmaktan yana değil. “Özgür Donetsk’in birleşmesi ve Büyük Donbass’ı istiyorum. Novorossiya’da adil, sosyal, halkçı bir yönetim kurmalıyız. O zaman Ukrayna’nın kalanındaki kardeşlerimizi ikna edebiliriz” diyor.
Peki, Sovyet günlerini özlüyor mu? “Biz o dönemde her anlamda çok müreffeh ve iyi bir ülkede yaşıyorduk” yanıtını veriyor.
BANDERİSTE GEÇİT YOK
Maxim 38 yaşında. Gorlovkalı, bir kızı var. En baştan beri gönüllülerle. “Uçaklar tepemizde alçaktan uçtuğundan beri” diyor. “Rusya bizi destekledi. Ancak ilerlememize izin verilmedi. Bunun sebebi uluslararası koşullar” görüşünde. Ukrayna ile olma konusunda, “Yıktıkları heykelleri tekrar dikseler, değiştirdikleri isimleri iade etseler, evleri tamir etseler düşünürüz” vurgusu yapıyor.
Stephan Bandera İkinci Dünya Savaşı’nda Nazilerle hareket eden Ukrayna Kurtuluş Ordusu isimli
işbirlikçi faşist yapının lideri. Kiev hükümeti son yıllarda ülkenin batısına onun heykellerini dikiyor. Onun izindeki Sağ Sektör, Azov gibi tugaylar siyaset cephesinde de temsil ediliyor. Bu durum ise Halk Milisleri için kabul edilebilir değil.
Aleksey 43 yaşında. Gorlovkalı... Oğlu Donetsk’te kimya okuyor. Eşi ve ailesi Gorlovka’da. Savaştan önce belediyede çalışıyormuş. 2015’te halk milislerine katılmış. “Anayurt savaşında hayatlarını veren atalarımı unutturmaya çalışanlara karşı durmak, yerlerini Banderistlerin almasını önlemek için” diyor. “Kendileri AB kurup sınırları kaldırıyor, aynı para birimine geçiyorlar. Ukrayna ile Rusya’yı ayırmaya çalışıyorlar. Bunun mümkünü yok” vurgusu eşliğinde Rusya’ya katılabileceklerini söylüyor.
YİTİRİLEN İKİ EVLAT
Saşa 42 yaşında. Kramatorsk’lu. Fabrika işçisi. Eşi hattın Ukrayna tarafında kalmış. Savaşta 10 ve 17 yaşlarında iki kızını yitirmiş. Birisi referandum günlerinde Ukrayna ordusunun top atışında, diğeri 2017’de bir sarhoş asker tarafından öldürülmüş. Mücadelenin faşizmle ilgili olduğunu söylerken, “Kimsenin kafasında savaşmak yoktu. Onlar buraya saldırdılar” diye ekliyor.
32 yaşındaki Mişa (Mikhail), St. Petersburglu. Askeri tıp okumuş. Bir inşaat şirketinde müdür olarak çalışırken Meydan sonrası dayanışma duygusuyla gönüllülere katılmış. Odessa’da 2 Mayıs’ta Sendika Binası’nın kundaklandığı katliamın psikolojik kırılma eşiği olduğunu söylüyor.
Kadın milisler de var. Hatta namlı keskin nişancıları. Maalesef onları görmek fırsatı olmuyor.
ANTİ-MEYDAN’DAN DİRENİŞE...
2014’te Kiev’i Meydan dalgası sardığında işlerin ters gittiğini düşünenlerin toplanma yeri Sloviansk (Slavyansk) oluyor. Bunlardan birisi de Ukrayna İçişleri’ne bağlı polis birliğinde yer alan polis akademisi mezunu Daniil Bezsonov. Bugün DNR ordusunun 34 yaşındaki sözcüsü. “Amerikalıların gelip İçişleri’nde saçtığı paraları görünce karar verdim” diyor.
“Kiev’de sivil darbe sonrası ilk yaptıkları Rusçayı yasaklamak, Nazi sembollerini yasaklayan yasayı kaldırmak oldu. Meydan’da Sağ Sektör gibi Banderistler boy gösterirken Donbass’ta Anti-Meydan çadırları kuruldu. Şubat, mart ve nisanda paramiliterleri Anti-Meydan’ın üzerine sürdüler. Hersov (Kherson) ve Nikoloyev’de (Nikolayev) molotof kokteylleriyle çadırlara saldırdılar. Mart başında Sağ Sektör Harkov’daki (Kharkov) Anti-Meydan çadırını taradı.”
Bu olaylar 2014 mart başı gönüllülerden savunma komitelerinin oluşmasını tetikliyor. Yani bugün artık Donetsk ve Lugansk halk ordularının çekirdeği olan Halk Milisleri’ni. Nisan başında (mayısın ilk yarısında olacak. 2 Mayıs Odessa’dan sonra…) milislere günlük katılım 1000’i buluyor. Paramiliterleri püskürtüp gönderdiklerini anlatan Bezsonov, “O dönemde Rusya birlik gönderseydi üç günde nasyonalistlerin işini bitirirdi. Ama buna yeltenmedi. Elbette yardım ettiler” diyor. Ukrayna ordusu 30 Mart’ta harekete geçtiğinde karşılarında Ukrayna’nın pek çok yerinden ve Rusya’dan koşup gelmiş gönüllüleri bulmuşlar. Psikolojik kırılma 2 Mayıs’ta Odesa’daki (Odessa – tek ‘s’lisi Ukraynaca. :) Sendika merkezinde paramiliterlerin canlı canlı 46 insanı yaktıkları katliam (Bu resmi sayı, fiili sayı 100’den fazla). Bu diyarın ‘Madımak’ı yani...
Daniil, Novorossiya’cı. Rusya, Ukrayna ve Belarus Rusça konuşan ahalisi onun için aynı. Kendi deyişiyle “Rusya Kiev’den başlıyor”. ‘Güçlü liderlik, emperyal kimlik’ vurgusu yaparken, Sovyet mirasına da ‘emperyallik’ atfediyor. Lenin de Stalin de onun için bu mirasın parçaları. Oysa Kiev’deki nasyonalistlerin tarihe saygıları olmadığını, Nazilere karşı canlarını vermiş dedelerinin mirasını yok ettiklerini söylüyor. Bu coğrafya için ‘Anayurt Savaşı’ çok mühim. “Kiev bu mirası yok ediyor” derken, dev kargo uçakları Antonov’ların üretimini yapan tesislerin kapatılmasını da sayıyor.
Rusya istese Donbass’a girerdi
DNR ordusunun genelkurmay başkanı yardımıcısı olan Eduard Basurin. 51 yaşında. Donbass devrimi öncesi, önce kimya sanayii için üretim yapan küçük ölçekli fabrikası varmış. Fakat Sovyet Askeri Akademisi mezunu. Urallar’da ve Donetsk’te görev yapmış. Sosyalist değil ama Sovyet geçmişini önemsiyor. Yakasında Stalin rozeti eksik değil ama “İdeolojik bağlılık değil saygıdan” diyor. “Ülkeyi iki kez kurtardı” derken hem Troçkistleri hem de Nazileri kastediyor.
Ukrayna ordusunun saldırıları artırdığı haberleri var. Askeri durum nedir?
Rusya Başkanı Putin, Ukrayna lideri Paraşenko’yu uyarmıştı. 1 Temmuz’dan itibaren Minsk temas grubunun geçici ateşkes rejimine geçildi. Yer yer saldırıyorlar ama biz yanıt vermiyoruz.
Ukrayna ordusunun Donbass sınırındaki Bandarist paramiliterlerle sıkıntıları olduğu haberleri geliyor. Doğru mu?
Evet sorunlar olduğu doğru. Kiev’dekilerin onları sınırdan çekmeye çalıştığı bilgimiz var.
ABD’nin çatışmadaki rolü nedir sizce?
Trump’ın pozisyonu biraz vitrinde. ABD’nin Ukrayna’da eskiden beri ekonomik ilişkileri vardı. Şimdi ciddi askeri çıkarlar eklendi. Öte yandan bu yeni değil. 2012’de Yanukoviç ABD ordusu ile Kırım’da ortak tatbikat düzenlemişti. Tabii artık ABD doğrudan oyuncu. Silah lobilerinin temsilcisi Trump Kiev’den kazanıyor. ABD Donbass çelişkisini kaşıyor. Bu geniş bir bölgeyi ilgilendiriyor. Almanya’yı da Türkiye’yi de... Son tahlilde durum 1945 tipi Yalta ile düzeltilebilir. Ama ABD savaşı düşük yoğunlukla sürdürmeyi seçer.
Putin’in Helsinki zirvesinde Trump’a yaptığı referandum teklifini nasıl buluyorsunuz?
Ben referandum olmayacağını düşünüyorum. Bunun iki nedeni var. Hem hukuksal hem politik. Hukuki olarak Ukrayna anayasasında buna kapı aralayan madde var ama tüm Ukrayna’ya sormaya dönük olursa geçerli. Siyasi boyutunda ise dünyada 130’dan fazla ülkede azınlıklar var. Ortaya bir emsal çıkacaktır. Zaten Minsk anlaşmalarında özerklik bulunuyor.
Almanya’nın başını çektiği AB’nin rolü?
Öngörmek çok zor. Almanya eskiden beri tüm Avrupa’ya hükmetmek ister. Rusya ile savaşmama iradesi çıkaracak tarihi tecrübeleri var. Ama bugün Rusya’yı etkilemeye çalışırken Ukrayna’yı kullanıyorlar. Ben de oyuncuyum diyorlar. ABD ile ekonomik olarak ayrı düşüyor ve Rusya ile bir çıkış arıyorlar. Ukrayna’nın zengin toprakları ve su kaynaklarında etkili olmak da istiyorlar.
NATO sonbaharda yine devasa bir tatbikat düzenleyecek. Durumu naslı etkiler?
NATO açısından Ukrayna ile Gürcistan önemli. Tatbikata Ukrayna’nın katılımı belli değil. Davet edilmezse Kiev’i umursamıyorlar demektir.
Peki, Rusya’nın rolü? Novorossiya fikri?
Rusya krizin başından beri hep yardım etti ama doğrudan müdahil olmadı. Burada ‘Novorossiya’ dediğimiz emperyal geçmişe de dayalı daha sol ve yurtsever bir siyasi duruş var. Bu ‘monarşik’ diye anılan mesele de çarlıkla başlayan Sovyetler’le devam eden emperyal bir mesele. Bu da bir çeşit imparatorluktu. Mesele hangi yönde olduğudur.
Batı’da tema Rusya’nın Donbass’ı işgale kalkıştığı. Gürcistan’la 2008 savaşına atıfla...
Rusya buraya girmedi. Güney Osetya/Abhazya’da Gürcüler Rusya barış gücü askerlerini öldürdüğü için harekete geçmişti. Burada böyle bir şey olmadı. Rusya isteseydi çoktan girerdi.
Türkiye, Kiev’in müttefiki. Ankara’nın duruşunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye hep Ukrayna’yı etkileme çabasındaydı. Türkiye Karadeniz’i etki alanı görüyor. Erdoğan pragmatik, güçlü bir lider gibi duruyor. Son tahlilde Türkiye’de yüzde 50’den fazla desteği var. Türkiye kendini jeostratejik açıdan enerji merkezi kılmaya çalışıyor, pazarlık yapıyor. Ukrayna ile askeri ilişkileri Rusya’nın hoşuna gitmese de..
