- Cumhuriyet
Ukrayna’nın başkenti Kiev ’de EvroMaydan adı verilen ‘renkli devrim’in ülkenin güneydoğusundaki Donbass’ta tetiklediği Anti-Meydan hareketiyle Donetsk ve Lugansk Halk Cumhuriyetleri (DNR-LNR) kurulmasının üzerinden dört sene geçti. Rusya ile Almanya ve Fransa’nın dahil olduğu Minsk süreci ve iki anlaşmaya rağmen çözüm yok. DNR başkenti Donetsk şehrinin banliyölerinin ötesi ‘ savaş alanı’. Kimi cepheler ‘Gri hat’ diye anılan ateşkes hattından merkeze 15-20 km uzakta. Kömür madenleri etrafında kümelenmiş dış mahalleler her an tetikte.
Ukrayna ordusunun rastgele ateşinde siviller ölmeye devam ediyor. Kiev , ölü sayısı için 2014’ten bugüne 10 bin diyor. Donetsk ve Lugansk yetkilileri ise 30-40 bin arası arasında. Donbasslılar asıl sivil ölümlerin kendi bölgelerinde olduğunu belirtiyorlar. Cephe hattına gittiğimde merkezden de hissedilen saldırıları daha yakından işittim.
2014’te Lugansk daha fazla savunmasız kalmış, Ukrayna ordusunun kıskacına alınmış. Son bir senedir durum daha iyi. Donetsk ise Rusya ile geniş sınırlarının da sayesinde daha korunaklı. Ancak 2014-2015 savaşının anılarını unutmuyorlar.
PUŞKİN BULVARI’NDA HUZUR
Donetsk’in merkezindeki geniş Puşkin Bulvarı ağaçlıklı yürüyüş yolu ve parkıyla gündüzleri huzur merkezi. 15 km ötesinin savaş olduğuna inanası gelmiyor. Akşamüzerleri her daim bakımlı kadın ve erkeklerin aktığı bu bulvar, hafta sonları daha hareketli. Ama güvenlik nedeniyle akşam sokağa çıkma yasağı başlıyor. Donetsk’te daha yeni 23.00 olan yasak 01.00’a alınmış. Buna rağmen kafe, bar ve restoranlar 21.30’da hesabı bırakıveriyor. 22.00’de inlerle cinler top oynuyor. Burası yasalara uyulan diyar. Tabii dört senedir akşam eve tıkılan gençlerin şikâyetleri eksik olmuyor.
Yekaterina (Rusça kısaltmasıyla Katya) Yurievna 20 yaşında. Alina Sergeyevna 19. Anti-Meydan’da 15-16 yaşlarında çocuktular. Puşkin Bulvarı’nda konuşuyoruz. Katya Donetsk Tıp Üniversitesi’nde dişçilik okuyor. Alina pediatri. Dişçilik beş, pediyatri eğitimi altı sene. Çatışmaları sorduğumda Katya, “İnanılmaz derecede etkiliyor bizi. Her şey radikal biçimde değişti” diyor. 2014’te Ukrayna ordusu saldırıya geçtiğinde Kievski ilçesindeki evlerinde sığınaklara tıkılmışlar. “Kimi zaman günlerce çıkamadığımız oldu” diyor Katya.
Katya’nın babası mobilyacı, annesi muhasebeci, Alina’nın annesi pazarcı, babası işçi. Kendilerini Ukrayna’ya ait hissedip hissetmediklerini sorunca, Katya, “Tabii ki Rusya’ya daha yakınız” diyor. 2014 referandumu onları da heyecanlandırmış. Katya, “Rusya bizi kabul edecekti. Her şeyin lehimize olacağını düşünmüştük. Fakat bu beklenti çıkmadı” diye ekliyor. Kimi arkadaşları halk milislerine de katılmış.
‘UKRAYNA TRENİ KAÇTI’
Dimitri 26 yaşında. Bir markette çalışıyor. Aslında internet işindeymiş. Babası Kharkov’da yani sınırın Ukrayna tarafında, epeydir irtibatı yok. Ukrayna tarafında çok akrabası var. Annesi Donetsk’te temizlik işinde çalışıyor. “Tarafsız bakmaya çalışıyorum ama sonuçta buraya aitim” diyor. Ukrayna ile kalmeye deur “O tren kaçtı” görüşünde. Ekonomik açıdan gelişmiş olan Rusya ile fırsatların artacağı görüşünde. Avrupa’yı sorunca, “Onlar da gelişmiş ve medeniler. Ama Rusya bize daha yakın” diyor. O dönem teknik bir işte çalışmasaymış halk milislerine katılabileceğini söylüyor.
Gri Hat’a yakın yerler daha tehlikeli. Donetsk’in batısındaki Staromikhailovka ve Abakumova gibi... Ulaşmak yarım saat sürüyor. Ama Staromihailovka’ya barikat kurmuş Halk Ordusu milisleri izin vermiyor. Bisikletlerle gidip gelen yerel halka ses etmiyorlar. 2.5 kilometre gerideki Bakumova’daki halkla konuşabiliyorum.
Marina Viktoryevna 38 yaşında. Dükkânı var. Ukrayna ordusunun akşamları ateş açtığını anlatırken, “Sivil hedefleri vuruyorlar. Biz kendimizi korumaya çalışıyoruz” diyor. Rusya’nın desteğinden hoşnut. İleride Rusya Federasyonu’na katılmayı dışlamıyor.
‘PARA DA VERSELER OLMAZ’
Anastasya Andreyevna 36 yaşında. Annesi ve üç çocuğuyla Stromihailovka’da oturuyor. Her gün Abakumova’da işlettiği bakkala gelip gidiyor. Staromihailovka’da 2 bin insanın yaşadığını söylüyor. Savaştan iki sene önce ev almışlar. Ukrayna’ya dönüş için “Para da verseler kabul etmem” diyor. Diğer yandan Rusya’nın da arabuluculuğuyla sorunların masada çözülmesini istiyor.
Lillia (Lilya) 30 yaşında. Kirovski ilçesinde yaşıyor. “Önemli olan çatışmanın durması. Bizi sürekli hedef alıyorlar” derken ekliyor: “Kesinlikle Rusya Federasyonu’na katılmak isterim. Ufacık bir devlet olarak ortada kalamayız.” Ama ekonomik gidişattan memnun değil. “Maaşlar düşük, ürün fiyatları yüksek. İşsizlik var” diyor.
Tatyana Alekseyevna 60 yaşında. Staromihailovka’da yaşıyor. Emekli pedagog. “ Savaş var, ne diyebilirim ki! Ukrayna ordusu vuruyor, buradakiler çoğu zaman yanıt vermiyor” diyor. DNR’de hayatın her şeye rağmen normal olduğunu belirtirken ekliyor: “Sonuçta Amerika’da yaşamıyoruz.”
Svetlana Pavlovna, Abakumova’da yaşıyor, manavlık yapıyor. Üç çocuğu var. Eski evi Staromihailovka’daymış. 2014’te Ukrayna vurunca kullanılamayacak hale gelmiş. “Ne düşünebilirim ki, saldırıyorlar, bombalıyorlar. İnsanlar ölmesin” diyor. DNR’den hoşnutsuz değil. Yeni referandumu ve Rusya’a katılımı destekliyor. Yanımızda beliren 27 yaşındaki Azeri genç Mehdi de Azeri Türkçesiyle onu onaylıyor.
‘BİZ KENDİMİZİ SAVUNDUK’
Donetsk’in kuzey sınırındaki Kievski ilçesinde binaların dış cephelerinde çatışma izleri duruyor. Burası 2014’te Ukrayna ’nınbombaladığı Donetsk Havaalanı yolu (Kievski Prospekt-Caddesi). Her yanı çalılıklar bürümüş, asfalt çökmüş. Az ötesi Kuybışevski ilçesinin Oktyabrski Mahallesi. 150 mm’lik top mermilerinin düştüğü İverski Kadın Manastırı Ocak 2015’te’teki çatışmanın izleriyle dolu. Hemen dibindeki mezarlık büyük zarar görmüş. Ziyaretçiler eksik değil.
Bunlardan biri olan 39 yaşındaki Konstantin Valeriyeviç, Oktyabrski’de yaşıyor. Havaalanının bombardımana tutulduğunu anlatıyor. Oturduğu 9 katlı apartman 17 kez isabet almış. Kablo fabrikasında çalışıyor. Rusya’nın inşaat ve yardım malzemesi sağladığını anlatıyor. “Bir şekilde barışılacak, eninde sonunda diyalogla çözülecek” diyor.
Hemen ötede Vesyoloye (Mutlu) bölgesi. Bahçe çitleri mermilerden delik deşik olmuş evler. Az ötesi Spartak köyü. Nikolay Borisoviç 54 yaşında. Spartak’ta yaşıyor. Aslen Kursklu (Rusya). 1988’de Sovyetler yıkılmadan önce gelmiş. Şoför. Biz sohbet ederken otomatik silah ve top sesleri çok yakından işitilince irkiliyoruz. Ukrayna’ya dönüşü mümkün görmüyor. Rusya’nın destek verdiğini belirtse de “Ama biz kendi kendimizi savunduk” diye ekliyor.
Svetlana Nikolayevna 50 yaşında. Kızı Marina ve şeker hastalığı yüzünden engelli olan eşiyle yaşıyor, Spartak’ta temizlik işlerinde çalışıyor. 2014 yazında evin bodrumundan çıkmadıkları günler olmuş. Ukrayna ordusu için “Daha önce akıllarını yitirdiler diye düşünüyorduk ama artık ben epeydir para için yaptıkları görüşündeyim” diyor. Ukrayna tarafında kalan iki çocuğu ve torunlarını dört senedir görmemiş. “Yani ücretler düşük ama şartlarımız diğer taraftan iyi diye düşünüyorum” görüşünde. “Tabii ki Rusya olmasaydı ne yapardık. Her yere yardım ulaştırmaya çalıştılar” diye ekliyor.
Hem orman hem kent!
Donetsk kaliteli kokkömürü (ve de T-Kömürü ile antrasit tipi kömür) ile metalürji merkezi. Havası mis gibi. Sırrı, topu topu 150 senelik bu step şehrinde yaratılan yeşil mucizede. Salt Donetsk değil. Komşu il Makeevka, Şakhtyorsk, Khartsızsk, gibi yakın endüstriyel-proleter bölge ve şehirler de öyle...
Donetsk 1869’da kuruluyor. İlk ismi Yuzovka. İsmini bölgede ilk maden ocakları ve ilk metalürji fabrikasını işleten John Hughes isimli İngilizden alıyor. Sovyetler bu stepte mucize yaratmışlar. Bugün 1961’e kadar ismi Stalino (1929’a kadar Stalin:) olan şehir adeta ‘orman içinde şehir’. O dönem emekçiler şehir çeperinde dağıtılan ücretsiz arazilerde mütevazı Daça’larını inşa etmişler. Peyzajın bir parçası bir anda fışkırır gibi çıkan tepeler, yani kömür madenleri. Yemyeşil! Proleter semtleri adeta orman alanı. Hâlâ sanat ve çocuk yaratıcılık okulları var.
Ağaçsız yer yok!
Şehir merkezindeki çarlık döneminden kalma tek katlı taş yapılar dolu eski kent bölgesi dahil ağaç olmayan tek sokak bulmak zor. Eski fotoğlarının sergilendiği Puşkin Bulvarı’ndaki panolara bakınca insan ‘nereden nereye’ diyor.
Her yerde geniş bulvarlar, ‘Anavatan Savaşı (1941-44)’ kahramanlarına adanmış anıtlar var. Ayrı ayrı drama ve komedi tiyatrosu, opera ve bale tiyatrosu, kukla tiyatrosu, planetaryum, sirk ve delfinaryum, 2 milyon kitabın bulunduğu Nadyejda Krupskaya Kütüphanesi, Puşkin Bulvarı, İliç Caddesi, Şevçenko Caddesi, İkinci Dünya Savaşı’nın yıkımı üzerine inşa edilmiş çok katlı ‘Stalinka’ denilen taştan apartmanlar, Ekim Devrimi yıllarında Donbass Bolşeviklerin lideri olan kahraman Artyom anıtı, Stalin döneminden kalma zarif alışveriş mozaikleriyle süslü sabit pazar, 2014 çatışmasında tüm ekibi Batı’ya kaçan meşhur Şakhtar Donetsk takımının Donetsk Arena’sı, onun kadar cilalı görünmese de İşçi Stadyumu, Anayurt Savaşı Savunması Müzesi, Yerel Tarih Müzesi, Resim galerisi eksik değil.
Sovyet döneminde yeraltı kaynakları biriktirilerek oluşmuş Şerbakova Parkı’nın baktığı devasa gölet, Kalmius Nehri’ne alternatif su kaynağı. Parkta bedava konserlerin düzenlendiği alan, göle nazır dans pisti var. Şehirde çöküş yıllarının (2000’lerin başı) çirkin yüksek binaları nahoş bir tat bırakıyor. Yine bir dönemin görkemli sanayi tesislerinin çoğunun hali içler acısı. Caddelerde DNR lideri Zakharçenko’nun metalürji işçileri yahut tıp çalışanlarına yönelik kutlama mesajlarının yer aldığı dev panolar var. “Emek için teşekkürler. Metalürji günü kutlu olsun”, “Rusya gücümüz, DNR tercihimiz’ yazılı...
Eğlence, medya...
Kafelerde Batılı müzik kliplerinin yayımlandığı ekranlar eksik değil. İngilizce bilene rastlamak zor. Birinci ve ikinci cumhuriyet kanalları, milislerin Oplot kanalının yanı sıra Novorossiya ve Birlik Kanalı olmak üzere beş televizyon yayını var. Rus kanalları ayrı. Yasaklı site yok ama Ukrayna tüm TV kanallarının yayınları kesilmiş. Neden olarak 2016 Aralık’ında kuzeyde Mayorsk sınır kapısındaki şiddetin çarpıtılması gösteriliyor. Ukrayna ordusu askerlerinin korkutmak için açtığı ateş yüzünden ölenler DNR milislerine mal edilmiş. Ukrayna Mahkemesi’nin daha sonra kendi askerlerini suçlamasını haberleştirmemişler.
