- Tarım Dünyası
Yumurta krizini fırsata çevirenler ve yumurta tozu ithalatı
Türkiye Büyük Millet Meclisi Plan ve Bütçe Komisyonu’nda 2020 bütçesi görüşülürken tarım sektörü ile ilgili tartışmaları, dile getirilen görüşleri hayretle ve endişeyle izliyoruz. Yapılan konuşmalardan, bazı milletvekillerinin tarıma ne kadar yabancı olduğu, çiftçinin sorunlarına ilgisiz kaldıkları hemen anlaşılıyor.
Çiğ süt primi hakkında yapılan tartışmalar ibretlik. Hele bir yumurta hesabı yapıldı ki, evlere şenlik. Türkiye’nin tarımsal üretimde en önemli merkezlerinden biri olan Manisa’dan AKP Milletvekili Uğur Aydemir, üreticiyle,emekçiyle, tüketiciyle alay edercesine 2002’de asgari ücretle 1707 yumurta, bugün 4 bin 375 yumurta alınabildiğini söyledi. Bununla ekonomide mucizeler yarattıklarını anlatmaya çalıştı.
Yumurta sektörü uzun bir süreden beri kriz yaşıyor. Irak’ın Mayıs ayı başında, Türkiye’den yumurta ihracatını durdurması ise krizi daha da derinleştirdi. Üreticiler, aylardır maliyetin altında yumurta satıyor. Bu nedenle yumurta ucuz. O ucuzluğun arkasında büyük bir zarar ve iflaslar var. Milletvekili Uğur Aydemir’in bundan haberi var mı acaba?
Sektörün genel görünümü
Türkiye, 2018 yılı verileri ile yılda 22.3 milyar adet yumurta üretiyor. Ayrıca kayıt dışı üretilen 2 milyar adet yumurta olduğu tahmin ediliyor. Organik yumurta üretimi ise yaklaşık 161 milyon adet.
Kişi başına 295 yumurta üretiliyor. Fakat, kişi başına tüketim 224 adet. Dolayısıyla üretimde bir fazlalık var. İhtiyaç fazlası yumurta ihraç ediliyor. İhraç edilen yumurta sayısı yaklaşık 5.8 milyar adet. Bu ihracatın da yaklaşık yüzde 80’ni Irak’a yapılıyordu. Irak, kapıları kapatınca ihraç edilmesi gereken yumurtalar büyük oranda iç piyasaya sunuldu. Bu nedenle fiyatlar hızla düştü.
Bir yumurtanın üretim maliyeti ortalama 36 kuruş seviyelerinde. Haziran ayında yumurtanın satış fiyatı boyuna göre 15 ile 17 kuruşa kadar düştü. Sonraki aylarda Suriye, Katar,Kuveyt üzerinden dolaylı olarak Irak’a yumurta ihracatının yapılması ile fiyatlar biraz toparlandı. Yumurta Üreticileri Merkez Birliği (YUM-BİR) verilerine göre Kasım’da yumurta fiyatı 32 kuruş ile 35.5 kuruş arasında. Yine maliyetin altında satılıyor.
Tüketici açısından bakıldığında, üretici deki fiyat düşüşü aynı oranlarda marketlere yansımadı. Marketler yumurtanın tanesini 50-60 kuruştan satıyor. Pazarda ise fiyat 40- 50 kuruş civarında.
İhracatta Irak’ın önemi
Yumurta stoklanabilen bir ürün değil. Raf ömrü 28 gün olduğu için üretildikten sonra 28 gün içinde tüketilmesi gerekiyor. Üretim fazlasının ihracatı bu nedenle çok önemli. Türkiye’de yumurta ihracatı ağırlıklı olarak 2006 yılında yaşanan kuş gribinden sonra başladı. O dönemde sadece 15-16 milyon dolarlık ihracat yapılırken, Irak’a yasak başlamadan önce yani 2018 yılında 430 milyon 725 bin dolarlık ihracata ulaşıldı.
İhracatın yüzde 70-80’ni Irak’a yapılıyordu. Suudi Arabistan, Birleşik Arap Emirlikleri, Katar diğer önemli ihracat pazarları. Irak’ın yumurta ihtiyacının yüzde 80’ni Türkiye’den karşılanıyordu. Bu ülkenin yerli üretimi ihtiyacının yüzde 15’ini ancak karşılıyor.
Irak pazarı kapanınca Türk ihracatçılar, Katar, Suriye,Kuveyt’e ihracat yapmaya başladı. Yumurtalar bu ülkelerden dolaylı olarak Irak’a giriyor. Yasaktan en büyük zararı da Irak’taki tüketici görüyor. Yumurta fiyatı Irak’ta Mayıs ayındaki yasaktan bu yana yüzde 100 oranında arttığı ifade ediliyor.
Çözüm; üretim planlaması
Yumurta Üreticileri Merkez Birliği Yönetim Kurulu Üyesi ve Basın Sözcüsü Derya Pala’ya göre Irak’ın ihracata yasak getirmesi sektörü derin bir krize soktu. Bu karardan önce de üreticilerin maliyetin altında yumurta satmak zorunda kaldığını belirten Derya Pala:” Asıl sorunumuz üretim planlaması. Yumurta üreticisi, Irak’ın kararından önce yani Nisan 2019’da da zarar ediyordu. Çünkü üretim planlaması yok.İhtiyacın üzerinde üretim yapılıyor sonra onu büyük bir rekabet içinde satmaya çalışıyoruz. Yapılması gereken ihtiyaca ve ihracat olanaklarına göre üretimin planlanmasıdır. Bugün Irak pazarı açılsa ve biz normal ihracatımızı yapsak da üretim planlaması olmazsa yine zararına satışlar olur.” görüşünü dile getirdi.
Sektörde yüzde 15-20 küçülen, tamamen çekilen firmaların olmasına rağmen yeni aktörlerle üretimin arttığına dikkat çeken Derya Pala şunları anlattı:” Bu kadar sıkıntıya rağmen üretim artarak devam ediyor. Bu nedenle Irak pazarının açılması bizim asıl sorunumuz olan üretimdeki plansızlığı çözmeyecek. Elbette, Irak pazarının açılması çok önemli. Bunun için zaten aylardır çalışıyoruz. Fakat, maliyetler artıyor, fiyat aynı oranda artmıyor. Bu kısırdöngünün kırılması gerekiyor. Tarım Bakanlığı ile görüşmelerimizde yaşlı tavukların kesilmesi konusunda bir adım atılmasını istedik. Fakat bu da olmadı.Çünkü sektörde de çatlak sesler var.Üretimin düşürülmesi gerekiyor. Ama kimse buna yanaşmıyor.”
Akdeniz İhracatçılar Birliği’nden bir heyet yakın zamanda yumurta ihracatındaki sorunları görüşmek üzere Irak’a gitti. Heyette yer alan Akdeniz Su Ürünleri ve Hayvansal mamuller İhracatçıları Birliği Başkanı Alican Yamanyılmaz, Türkiye’den yumurta ihracatına getirilen yasağın yerli üreticileri korumaya veya ekonomik bir önem olmaktan öteye siyasi bir karara dönüştüğünü söyledi. Ülkede gıda fiyatlarının ve yumurta fiyatlarının çok arttığını bu nedenle eylemler de yapıldığını belirten Yamanyılmaz, Türkiye’nin dolaylı olarak bu ülkeye yumurta ihraç ettiğini söyledi.
Yumurta tozu ithal ediliyor
Yumurta yaşanan krizi çözmek sadece Irak pazarının açılmasıyla olmaz. Alternatif pazarlar, alternatif çözümler bulmak da önemli. Sütte arz fazlası olunca devlet müdahale edip süttozu üretimine destek sağlıyor. Ama yumurta tozu üretim tesisi yok. Türkiye yumurta tozu ithal ediyor. 2017 verileri ile 3.5 milyon dolarlık yumurta tozu ithalatı var.
Özetle, girdi maliyetlerinin yüzde 80-90’ı dışa bağımlı olan yumurta sektöründe maliyetler artarken fiyatların düşmesi sektörün en büyük sorunu. Üretim planlaması ve yumurta tozu üretimi için yatırımlar yapılarak kriz aşılabilir.
