"Topraktan Toprağa" projesi ile sebze meyve atıkları gübreye dönüştürülüyor

Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli’nin açıklamalarına göre, Türkiye’de yılda 19 milyon ton gıda çöpe gidiyor. İsraf ediliyor. İsrafın en çok olduğu ürünler, ekmek ile yaş meyve ve sebze.

Pakdemirli’nin verdiği bilgiye göre, dünyada gıdanın üçte biri, yani 1.3 milyar ton gıda çöpe gidiyor. Gıda kaybının bir yıllık ekonomik bedeli; gelişmekte olan ülkelerde 310 milyar dolar, gelişmiş ülkelerde ise 680 milyar dolar. İsraf edilen gıdayı üretmek için gerekli ekili alan Çin’in yüzölçümü kadar, yani 9.6 milyon kilometrekare.

Türkiye’de günlük olarak 4.9 milyon ekmek israf ediliyor. Üretilen sebze ve meyvelerin yüzde 50’si kaybediliyor. Hizmet sektöründe; işletme başı yılda 4.2 ton gıda ve 2 bin litre içecek israfı var. Her yıl çöpe giden 19 milyon ton gıda, yaklaşık 625 bin çöp kamyonunun taşıdığı çöp miktarına denk geliyor.

Çöpe giden sadece gıda değil. O gıdanın üretimi için kullanılan toprak, su, çiftçinin emeği, alın teri, tarımsal girdiler, finansman kaynakları da çöpe gidiyor. Sadece gıdalar değil, ülkenin geleceği de çöpe gidiyor.

Yaş meyve ve sebzeden kompost üretimi

Rakamlar çok çarpıcı. Yıllardır israfın boyutları konuşuluyor. Özellikle yaş meyve ve sebzedeki kayıp oranlarının çok yüksek olmasından hep şikayet ediliyor. Kayıpları önlemek için gerekli önlemler alınmıyor. Hal Yasasında değişiklik yapılarak kayıp ve israfın önleneceği sanılıyor.

Mardin’de kadınların gücünü birleştirerek tarımdan turizme, yerel ekonominin canlandırılmasından atalık buğday ve mercimek tohumlarının tarıma kazandırılmasına kadar bir çok projeyi başarıyla yaşama geçiren gastronomi uzmanı, şef Ebru Baybara Demir bu kez sebze ve meyve atıklarının değerlendirilmesi projesini yaşama geçiriyor.

Diyarbakır Kayapınar İlçesi’nde başlatılan “Topraktan Toprağa” projesi ile çöpe giden yaş meyve ve sebze atıkları kompost gübreye dönüştürülerek yeniden tarıma kazandırılıyor.

Böyle bir projenin yaşama geçmesinde Kayapınar Kaymakamı ve Belediye Başkan Vekili Ünal Koç’un çok büyük emeği olduğunu belirten Ebru Baybara Demir, atıklardan elde edilen kompost gübrenin çiftçilere bedelsiz verileceğini söyledi.

Ebru Baybara Demir’in anlatımıyla, “Topraktan Toprağa” projesinin ayrıntıları şöyle: “Uzun zamandır pazar atıkları üzerinde çalışıyorum. Diyarbakır Kayapınar Belediyesi’ne gittik, Başkan Ünal Koç projeye sahip çıktı ve bu işi sistemli olarak yapmaya başladık. Pazarlardaki sebze ve meyve atıklarını gece topluyoruz, sabah kompostluyoruz ve ondan sonra kompost arazisinde bekletiyoruz. Eylül ayında çiftçiye bedelsiz olarak vereceğiz.”

Toprağa organik madde takviyesi

Türkiye’de tarımda kullanılan gübrelerin yaklaşık yüzde 100’ünin kimyasal olduğunu ve yıllardır kullanılan bu gübrelerin toprağa ciddi zarar verdiğini iddia eden Ebru Baybara Demir sözlerini şöyle sürdürdü: “Topraklarımızın neredeyse tamamı organik madde bakımından fakir. Toprakta yüzde 3 oranında olması gereken organik madde yüzde 1’in altında. Organik madde olmamasından kaynaklı olarak toprakta sıkışma oluyor ve çözülmüyor. Kimyasal kullandıkça daha da sıkılaşıyor, sertleşiyor. Su geçirgenliği azalıyor. Zaten sulama yapacak suyumuz yok. Çok ciddi kuraklık var. Yağış olduğunda da bu sıkılaşmadan dolayı su toprakta derine inemiyor.

Buna bir çözüm bulmamız gerekiyor. Sebze meyve atıkları buna bir çözüm olur diye düşünüyoruz. Sadece Kayapınar’da açılan pazar sayısına göre günlük 3 ila 8 ton atık toplayabiliyoruz. Günlük olarak Diyarbakır haline giren 100 ton sebze ve meyvenin yüzde 30’u yani 30 tonu atık olarak toplanabilir. Bunu günlük olarak tarttık ve bu kadar büyük bir atık var.

Kompost gübre çiftçiye ücretsiz dağıtılacak

Hazırlanan kompost gübre Eylül ayı itibariyle çiftçiye bedelsiz dağıtılacak. Bunun için önce bir eğitim verilecek. Çiftçi toprağını hazırlamaya başladığı süreçte dağıtım yapılacak.

Ebru Baybara Demir’in anlattığına göre, sadece bir pazardan yılda 600 ton, 5 pazardan 3 bin ton kompost gübre elde edilmesi hedefleniyor.

Toprakta 5 santim kalınlığındaki kompostun organik gübre ile birlikte kullanıldığında 1 hektar alanda 170 ton su tutulmasını sağlayacağı hesaplanıyor. Kompostun kendi suyu, nemi ile sulama maliyeti ve sulama sayısının düşürülmesi öngörülüyor.

Ayrıca son dönemde fiyatı çok yükselen gübre maliyeti de düşürülüyor. Gübre kullanımı azalıyor.

Proje, Marmara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Barış Çallı’nın koordinasyonunda yürütülüyor. Ayrıca 6 çevre mühendisi, 2 ziraat mühendisi ve bir sosyal hizmet uzmanı görev yapıyor. Projede görevli 2 sosyolog ise neden bu kadar atık olduğunu, neye göre atık miktarının arttığını veya azaldığını sosyolojik olarak araştırmasını yapıyor. İlk bulgulara göre gelir düzeyi arttıkça atık miktarı da artıyor. Bu çalışmalar sonucunda “atıklar nasıl azaltılabilir?” sorusuna da yanıt aranacak.

Bütün belediyelere yaygınlaştırılmalı

Yürütülen projenin çok kaynak gerektiren, para harcanan bir iş olmadığını vurgulayan Ebru Baybara Demir, önemli olan belediyenin çöp organizasyonunu buna uygun olarak planlamak ve toplanan atıkları komposta dönüştürüp çiftçiye dağıtmak olduğunu söylüyor.

Mardinliller Eğitim Vakfı Kurucu Üyesi, Adalet ve Kalkınma Partisi İzmir Milletvekili Ceyda Bölünmez Çankırı’nın desteği ve çabaları ile bu hafta Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden bir heyetin projeyi incelemek üzere Diyarbakır’a gitmesi bekleniyor. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nden bir yasa çıkarılarak tüm belediyelerin pazar atıklarından kompost üretmesi öngörülüyor.

Yapılan hesaplamalara göre, 3 ton atıktan 1 ton 100 kilo kompost çıkıyor. Yıllık bir pazardan elde edilecek kompost miktarı 400 ton. Şu anda sadece 5 pazardan atıklar toplanıyor. Her pazardan yıllık ortalama 400 ton kompost elde edileceği hesaplandığında bunun İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa gibi büyük kentlere yayıldığında çok büyük miktarda kompost üretimi yapmak mümkün.

Kuraklığa karşı sorgül buğdayı

Kuraklığın en şiddetli yaşandığı Mardin’de bir kaç yıldan bu yana ata tohumu sorgül ile buğday üretimi yaptıklarını belirten Ebru Babara Demir, bu buğdayın kuraklıktan fazla etkilenmediğini söyledi.

Amaçlarının her yıl bu tohumu daha da yaygınlaştırmak olduğunu anlatan Demir: “Sadece bölgemizde değil Türkiye’nin tahıl ambarı olarak bilinen Konya Ovası’na da deneme amaçlı olarak Sorgül buğdayı ekimi yaptık. Kuraklık tehlikesine karşı susuz olarak ekilen ata tohumu olan Sorgül buğdayının gelişimi bize çok büyük umut verdi. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın Altınova Tarım İşletmesi Müdürlüğü’ne ait 40 dekarlık alana bu yıl deneme amaçlı ekilen Sorgül buğdayından iyi verim alınırsa, yapılacak teknik çalışmaların ardından ekimin ova geneline yayılması planlanıyor.” dedi.

Özetle, gıdada, yaş meyve ve sebzede israfın mutlaka önlenmesi, en azından azaltılması gerekir. İsraf ne kadar azaltılırsa ekonomik olarak üretici, tüketici, ülke ekonomisi bundan yarar sağlar. Keşke sıfır atık olsa. Fakat, pazarlardaki, sebze ve meyvenin yaklaşık üçte biri atığa dönüşüyor. Bu atığın kompostlanarak tekrar toprağa kazandırılması çok önemli. Ebru Baybara Demir’in Diyarbakır Kayapınar’da başlattığı bu proje ülke geneline yaygınlaştırılmalı.