- Haber2021
Kamu işletmelerinin, kurumlarının 35 yıl boyunca satılarak devletin iliğinin kurutulduğu günlerdeyiz.
Bu satışlar yüzünden ekonominin derin bir kriz içine girdiği, bu yoldan ilerlemenin artık mümkün olmadığı, daha öteye gidilemediği günlerdeyiz.
Bu kahredici duruma rağmen iktidarın ders almadığı, hala kamu kurumlarını satmayı sürdürdüğü, hatta enerji, limanlar gibi sadece ekonomik bakımdan değil, toplumsal huzur ve güvenlik bakımından da stratejik önemi olan sektörlerde, hala önüne gelen işletmeyi satmaya devam ettiği günlerdeyiz.
35 yıl boyunca “özelleştirmenin vatana ihanet olduğunu” söyleyenlerin bile, son yıllarda bazı özelleştirmeleri diğerlerinden ayırarak ehveni şer saymaya başladığı günlerdeyiz.
Bütün bu ahval ve şerait altında, çeşitlerine göre farklı tavırlar geliştirenler için, stratejik sektörlerin satılmasının hangi vahametlere yol açtığını hala idrak etmeyenler için, kendi iktidarları döneminde doludizgin satış yapanların, hiç olmazsa muhalefette jetonlarının düşmesi ve “yeter artık satmayalım, satmayın gayrı” demeleri için, 35 yıllık özelleştirmenin bilançosuna (*) bakalım;
1986 – 2002 YILLARI ARASINDA ÖZELLEŞTİRME
Darbecilerin de bizzat itiraf ettiği gibi 12 Eylül Amerikan darbesi, 24 Ocak Kararlarının, ulusal ekonomiyi tasfiye programının uygulanabilmesi içindi. Programın piri Özal darbe ile işbaşına gelince, 1986’da özelleştirmenin düğmesine bastı. Sonraki bütün hükümetler de aralıksız olarak sürdürdüler bu yıkım planını.
1986 YILI: Özal kamuoyunun büyük kurumların blok satışına tepki gösterebileceğini düşünerek 1986 yılında ağırlıklı olarak hisse satışlarına kamu kurumların sosyal tesislerinin satışına yöneldi. 1986’da 710 bin 394 dolar değerinde hisse satışı yapıldı. Yine aynı yıl devletin 244 bin 501 dolar değerindeki otel ve sosyal tesisi satıldı. 1986 yılında yapılan toplam özelleştirme bedeli 954 bin 895 dolar oldu.
1987 YILI: Bu yıl da hisse satışı özelleştirmelerin büyük kısmını oluşturdu. 527 bin 286 dolar değerinde hisse satışı, 305 bin 556 dolar değerinde de taşınmaz satışı yapıldı. 1987’de toplam özelleştirme bedeli 832 bin 842 dolar oldu.
1988 YILI: Özal kamuoyunu alıştırdığını düşününce özelleştirmelere hız verdi. 1987 yılına göre 50 katından fazla hisse satışı yapıldı. Tam 26 milyon 501 bin 676 dolar. Taşınmaz satışı ise 355 bin 311 dolar oldu. 1988 yılında özelleştirmelerin parasal değeri 26 milyon 856 bin 987 dolara tırmandı.
1989 YILI: İktidarın asıl işi kamu kurumlarının hisselerini elden çıkarmak olmuştu. Satış hızı grafiklere sığmıyordu artık. 1989 yılında da hisse satışı önceki yılın tam beş katına çıktı. 130 milyon 418 bin 523 dolarlık hisse satışı, 708 bin 755 dolar değerinde tesis ve işletme satışı yapıldı. 72 bin 682 dolar değerindeki taşınmaz satışı ile birlikte 131 milyon 199 bin 960 dolarlık özelleştirme yapıldı.
1990 YILI: Özelleştirilen kurum sayısı da, özelleştirilen kurumun ekonomik değeri de her geçen yıl büyüyordu artık. 1990 yılında da 1989 yılındaki hisse satışı miktarı üçe katlandı. 485 milyon 946 bin 739 dolara tırmandı hisse satışı. 42 bin 428 dolarlık taşınmaz satışı ile birlikte 1990 yılında 485 milyon 989 bin 167 dolarlık kamu satışı yaptılar.
1991 YILI: İktidarlar değişiyordu, ama emperyalist program kesintisiz olarak uygulanıyordu. Hangi hükümetin ne sattığını belirleyen tek unsur, iktidarda kaldığı süre idi artık.
1991 yılı DYP-SHP Hükümetinin ANAP’’tan iktidarı devraldığı yıldı. Bu sebeple istedikleri kadar satamadılar. 223 milyon 534 bin 099 dolarlık kamu hissesi, 20 milyon 307 bin 521 dolarlık da taşınmaz sattılar. 1991’deki toplam özelleştirme değeri 243 milyon 841 bin 620 dolar oldu.
1992 YILI: Bu yıl içerisinde 422 milyon 881 bin 905 dolar değerinde kamu hissesi satıldı.
1993 YILI: 539 milyon 124 bin 954 dolarlık kamu hissesi satıldı. 1993 yılı, tesis ve işletmelerin devir niteliğindeki satışlarında tırmanış yılı oldu. O yıl 15 milyon 382 bin 956 dolar değerinde tesis ve işletme satıldı. 1993 yılında, 13 milyon 030 bin 810 bin dolarlık taşınmaz satışı ile birlikte toplam özelleştirme, önceki yılın iki katını geçti, 567 milyon 538 bin 720 dolara çıktı.
1994 YILI: Bu yılda 407 milyon 141 bin 008 dolar hisse satışı, 4 milyon 613 bin 346 dolar tesis ve işletme satışı, 385 dolar değerinde de taşınmaz satışı yapıldı. Toplam, 411 milyon 754 bin 739 dolar.
1994 yılına kadar özelleştirmeler korsan şekilde yapılıyordu. 1994 yılında 4046 sayılı Özelleştirme Kanunu çıkarıldı. Artık kitaba, kanuna uydurulmuş bir yıkım söz konusu oldu. Artık özelleştirme daha da hızlandırılabilirdi.
1995 YILI: Özelleştirme Kanunu çıkarılınca özelleştirmenin her türü dizginsiz bir hal aldı.
Bu yıl içinde 391 milyon 084 bin 738 dolarlık hisse satışı, 70 milyon 097 bin 879 dolarlık tesis ve işletme satışı, 22 milyon 875 bin 474 dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 46 milyon 914 bin 568 dolarlık taşınmaz satışı, 21 milyon 028 bin 449 dolarlık diğer varlık satışı yapıldı. 1995 yılında 20 milyon 455 bin 382 dolar değerindeki kamu kurumuna devirle birlikte toplam özelleştirme değeri, 572 milyon 456 bin 490 dolara çıktı.
1996 YILI: Bu yıl 219 milyon 978 bin 800 dolarlık hisse satışı, 50 milyon 949 bin 596 dolarlık tesis ve işletme satışı, 3 milyon 807 bin 656 dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 4 milyon 052 bin 095 dolarlık taşınmaz satışı, 10 milyon 856 bin dolarlık “diğer varlık satışı” yapıldı. 1996 yılında 2 milyon 354 bin 760 dolar değerindeki kuruma devir ile birlikte toplam 291 milyon 998 bin 907 dolarlık özelleştirme yapıldı.
1997 YILI: Bu yıl içerisinde hisse satışı 251 milyon 150 bin 000 dolar, tesis ve işletme satışı 204 milyon 334 bin 179 dolar, otel ve sosyal tesis satışı 6 milyon 150 bin 000 dolar, taşınmaz satışı da 1 milyon 810 bin 488 dolar değerinde oldu. 2 milyon 073 bin 297 dolarlık kuruma devir ile birlikte 1997 yılında toplam özelleştirme 465 milyon 517 bin 964 dolar değerinde oldu.
1998 YILI: 939 milyon 828 bin 905 dolarlık hisse satışı, 48 milyon 564 bin 275 dolarlık işletme ve tesis satışı, 17 milyon 899 bin 991 dolarlık taşınmaz satışı, 4 milyon 385 bin 985 dolarlık diğer varlık satışı yapıldı. 9 milyon 035 bin 988 dolarlık kuruma devir ile birlikte özelleştirme, 1 milyar 019 milyon 715 bin 144 dolara tırmandı.
1999 YILI: 7 milyon 137 bin 821 dolarlık hisse satışı yapıldı. 975 bin dolarlık tesis ve işletme satışı, 3 milyon 100 bin dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 7 milyon 636 bin 137 dolarlık taşınmaz satışı yapıldı. 1999 yılında 19 milyon 479 bin 693 dolar değerindeki kuruma devir ile birlikte 38 milyon 328 bin 651 dolar değerinde özelleştirme yapıldı.
2000 YILI: O yıl, 2 milyar 594 milyon 192 bin 776 dolarlık satışla önceki yılların hisse satış rekoru kırıldı. Ayrıca, 11 milyon 451 bin dolarlık tesis ve işletme devri, 760 bin dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 49 milyon 276 bin 179 dolarlık taşınmaz satışı ve 60 milyon 855 bin 896 dolarlık kuruma devir ile birlikte, 14 yılın özelleştirme rekoru kırıldı, 2 milyar 716 milyon 535 bin 851 dolarlık özelleştirme yapıldı.
2001 YILI: 500 bin dolarlık hisse satışı, 54 milyon 900 bin dolarlık tesis ve işletme satışı, 1 milyon 241 bin 547 dolarlık taşınmaz satışı, 63 milyon 159 bin 549 dolarlık da kuruma devir yapıldı. 2001 yılında 119 milyon 801 bin 096 dolar değerinde özelleştirme yapıldı.
2002 YILI: Bu yıl içinde 406 milyon 082 bin 441 dolarlık hisse satışı, 7 milyon 961 bin 615 dolar taşınmaz satışı, 126 bin dolar diğer varlık satışı yapıldı. 2002 yılında 122 milyon 305 bin 486 dolarlık kuruma devir ile birlikte toplam özelleştirme 536 milyon 475 bin 542 dolar değerinde oldu.
AK PARTİLİ YILLARDA ÖZELLEŞTİRME
1986 yılından 2002 yılına kadar ANAP, DYP, SHP-CHP, RP-SP, DSP ve MHP’nin katıldığı iktidarlar özelleştirmeleri gerçekleştirmişlerdi. 2002 yılı Kasım ayından sonra AK Parti’nin tek partili iktidarı başladı ve aralıksız olarak bu yazının yazıldığı 2021 yılı Haziran ayına kadar sürdü.
1996 yılından 2002 yılına kadar, 17 yıl boyunca özelleştirme aralıksız olarak sürdürülmüştü. Hatta 1994 yılına kadar yasası, mevzuatı olmadığı halde korsan bir şekilde bile uygulanmıştı. Özelleştirilmeleri usule uygun olmadığı için Danıştay’ın iptal kararları bile uygulanmamış, alıcının usulsüz ve hukuk dışı şekilde o kuruma hükmetmesi sağlanmıştı.
AK Parti iktidarı devralınca o da aynı yolu izledi. Önüne geleni sattı savurdu. Hukukun “usulsüz satıyorsun” demesine o da aldırmadı. O da ne kanun dinledi ne hukuk. Satışın hukuka uymadığını görünce hukuku değiştirip satışa uygun hale getirdi.
18 yıldır da AK Parti iktidarı satıyor. Hatta bunca satıp savurmanın ekonomiyi uçurumun kenarına getirmiş olmasına da aldırmadan satıyor. Stratejik işletmeleri, limanları, santralleri satıyor, satmaya devam ediyor.
2003 YILI: İktidarının ilk yılında AK Parti Hükümeti 57 milyon 106 bin 015 dolarlık hisse satışı, 102 milyon 335 bin 079 dolarlık tesis ve işletme satışı, 18 milyon 612 bin 060 dolarlık taşınmaz satışı, 289 bin 616 dolarlık diğer varlık satışı, 8 milyon 744 bin 721 dolarlık kuruma devir yaptı. 2003 yılında toplam özelleştirme 187 milyon 087 bin 491 dolar değerinde oldu.
2004 YILI: AK Parti o yıl 1 milyar 069 milyon 574 bin 083 dolarlık hisse satışı, 109 milyon 193 bin dolarlık tesis ve işletme satışı, 29 milyon 126 bin 799 dolarlık taşınmaz satışı, 5 milyon 850 bin dolarlık diğer varlık satışı ve 69 milyon 098 bin 247 dolarlık kuruma devir yaptı. 2004 yılındaki toplam özelleştirme 1 milyar 282 milyon 842 bin 129 dolar oldu.
2005 YILI: Özelleştirme tarihinin en büyük satışının olduğu yıl. TELEKOM, TÜPRAŞ, Seydişehir Alüminyum Tesisleri gibi stratejik çok sayıda kurumun satıldığı yıl.
O yıl, 7 milyar 844 milyon 098 bin 036 dolarlık hisse satışı, 31 milyon 491 bin 500 dolarlık tesis ve işletme satışı, 291 milyon, 007 bin dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 14 milyon 324 bin 630 dolarlık taşınmaz satışı, 11 milyon 305 bin 593 dolarlık diğer varlık satışı ve 30 milyon 013 bin 471 dolarlık kuruma devir yapıldı. Bu yılın toplam özelleştirme değeri, 8 milyar 222 milyon 240 bin 230 dolar oldu.
2006 YILI: Bu yıl içinde 7 milyar 391 milyon 001 bin 890 dolarlık hisse satışı, 157 milyon 800 bin dolarlık tesis ve işletme satışı, 305 milyon 410 bin 001 dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 157 milyon 677 bin 272 dolarlık taşınmaz satışı, 126 bin 559 dolarlık diğer varlık satışı, 84 milyon 149 bin 738 dolarlık kuruma devir yapıldı. 2006 yıllının özelleştirme bedeli 8 milyar 096 milyon 165 bin 461 dolar oldu.
2007 YILI: Bu yılda 1 milyar 841 milyon 866 bin 802 dolarlık hisse satışı, 755 milyon dolarlık tesis ve işletme satışı, 38 milyon 900 bin dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 863 milyon 859 bin 019 dolarlık taşınmaz satışı, 635 milyon dolarlık diğer varlık satışı, 124 milyon 003 bin 838 dolarlık kuruma devir yapıldı. 2007 yılında toplam özelleştirme bedeli 4 milyar 258 milyon 629 bin 659 dolar oldu.
2008 YILI: 3 milyar 932 milyon 631 bin 209 dolarlık hisse satışı, 2 milyar 230 milyon dolarlık tesis ve işletme satışı, 6 milyon 345 bin 290 dolarlık taşınmaz satışı, 305 bin dolarlık diğer varlık satışı, 89 milyon 923 bin 688 dolarlık kuruma devir yapıldı. 2008 yılında toplam özelleştirme bedeli 6 milyar 259 milyon 205 bin 187 dolar oldu.
2009 YILI: 2 milyar 265 milyon dolarlık hisse satışı, 5 milyon 242 bin 153 dolarlık taşınmaz satışı, 486 bin 743 dolarlık diğer varlık satışı ve 4 milyon 256 bin 263 dolarlık kuruma devir yapıldı. Bu yılın toplam özelleştirmesi, 2 milyar 274 milyon 985 bin 158 dolar oldu.
2010 YILI: 2 milyar 582 milyon 532 bin 746 dolar hisse satışı, 384 milyon 767 bin 797 dolar tesis ve işletme satışı, 90 milyon 991 dolar taşınmaz satışı, 20 milyon 501 bin 739 dolar diğer varlık satışı, 3 milyon 887 bin 907 dolar kuruma devir yapıldı. Bu yılın toplam özelleştirmesi 3 milyar 081 milyon 691 bin 179 dolar oldu.
2011 YILI: 575 milyon dolarlık hisse satışı, 639 milyon 784 bin dolarlık tesis ve işletme satışı, 137 milyon 176 bin 629 dolarlık taşınmaz satışı, 6 milyon 457 bin 498 dolarlık kuruma devir yapıldı. Toplam özelleştirme, 1 milyar 358 milyon 418 bin 127 dolar oldu.
2012 YILI: 2 milyar 706 milyon 136 bin 050 dolarlık hisse satışı, 312 milyon 305 bin 159 dolarlık taşınmaz satışı, 2 milyon 251 bin 038 dolarlık kuruma devir yapıldı. Toplam özelleştirme 3 milyar 020 milyon 692 bin 247 dolar değerindeydi.
2013 YILI: Bu yıl yapılan hisse satışı bütün dönemlerde yapılan hisse satışlarının zirvesi oldu. 8 milyar 631 milyon 560 bin 806 dolar… Ayrıca bu yıl 3 milyar 427 milyon 020 bin dolarlık tesis ve işletme satışı, 407 milyon 789 bin 255 dolarlık taşınmaz satışı, 19 milyon 178 bin 261 dolarlık kuruma devir yapılmıştı. Dolayısıyla bu yıl yapılan toplam özelleştirme, 12 milyar 485 milyon 548 bin 323 dolar ile bütün yıllardaki özelleştirmelerden fazlaydı.
2014 YILI: Bu yıl 2 dolarlık hisse satışı yapıldı. Tesis ve işletme satışı 4 milyar 828 milyon 450 bin dolar değerindeydi. Taşınmaz satışı 1 milyar 053 milyon 340 bin 726 dolar, kuruma devir 384 milyon 101 bin 474 dolar değerinde oldu. Bu yılın toplam özelleştirmeleri 6 milyar 265 milyon 892 bin 203 dolar oldu.
2015 YILI: 4 milyon 217 bin 121 dolarlık hisse satışı, 1 milyar 749 milyon 500 bin dolarlık tesis ve işletme satışı, 1 milyon 677 bin 596 dolarlık otel ve sosyal tesis satışı, 185 milyon 833 bin 698 dolarlık taşınmaz satışı, 54 milyon 811 bin 675 dolarlık kuruma devir ile bu yılın toplam özelleştirme bedeli, 1 milyar 996 milyon 040 bin 089 dolar oldu.
2016 YILI: 1 milyar 087 milyon 806 bin 339 dolarlık tesis ve işletme satışı, 198 milyon 470 bin 763 dolarlık taşınmaz satışı, 6 milyon 255 bin 345 dolarlık kuruma devir ile 2016 yılının toplam özelleştirme bedeli 1 milyar 292 milyon 532 bin 447 dolar oldu.
2017 YILI: 147 milyon 864 bin 423 dolarlık hisse satışı, 414 milyon 731 bin 823 dolarlık tesis ve işletme satışı, 93 milyon 243 bin 960 dolarlık taşınmaz satışı ve 95 milyon 024 bin 830 dolarlık kuruma devir yapıldı. Bu yılın toplam özelleştirme bedeli 750 milyon 865 bin 036 dolar oldu.
2018 YILI: Bu yıl içinde 4 milyon 533 bin 748 dolarlık hisse satışı, 1 milyar 114 milyon 495 bin 932 dolarlık tesis ve işletme satışı, 95 milyon 577 bin 317 dolarlık taşınmaz satışı ve 143 milyon 962 bin 029 dolarlık kuruma devir yapıldı. 2018 yılının toplam özelleştirme bedeli 1 milyar 358 milyon 569 bin 026 dolar oldu.
2019 YILI: 2019 yılında 785 dolarlık hisse satışı, 33 milyon 203 bin 365 dolarlık tesis ve işletme satışı, 82 milyon 284 bin 217 dolarlık taşınmaz satışı, 477 bin 363 dolarlık kuruma devir ile birlikte toplam özelleştirme bedeli 115 milyon 965 bin 730 dolar oldu.
2020 YILI: 21 milyon 991 bin 800 dolarlık taşınmaz satışı ve 277 bin 876 dolarlık kuruma devir ile 2020 yılının özelleştirme bedeli 22 milyon 269 bin 676 dolar oldu.
2021 YILI: Bu yılın Haziran ayına kadar 1 milyon 519 bin 491 dolarlık tesis ve işletme satışı, 36 milyon 712 bin 318 dolarlık taşınmaz satışı ve 804 bin 291 dolarlık kuruma devir oldu. Haziren ayına kadar toplam özelleştirme bedeli 39 milyon 036 bin 100 dolar oldu.
TEİAŞ’ın satılması yönündeki 3 Temmuz 2021 tarihli Cumhurbaşkanı Kararı, 35 yıl boyunca sürdürülen mirasyedilikten ders alınmadığını gösteriyor. Tarihin en büyük ekonomik krizinin içindeyken bile stratejik kurumları satmaya yönelmek, ekonominin intiharıdır.
Öyle görünüyor ki 2021 özelleştirme bilançosu çok, ama çok kara olacak.
GENEL TOPLAM
Özelleştirmenin başladığı 1986 yılından 2021 yılı Haziran ayına kadar,
46 milyar 099 milyon 865 bin 783 dolarlık hisse satışı,
17 milyar 529 milyon 075 bin 312 dolarlık tesis ve işletme satışı,
673 milyon 687 bin 727 dolarlık otel ve sosyal tesis satışı,
3 milyar 981 milyon 065 bin 869 dolarlık taşınmaz satışı,
710 milyon 261 bin 683 dolarlık diğer varlık satışı,
1 milyar 427 milyon 399 bin 605 dolar kuruma devir yapıldı.
35 yıl boyunca cumhuriyetin yüzlerce kurum, kuruluş, tesis ve taşınmazı, 70 milyar 421 milyon 355 bin 979 dolara satıp savruldu.
(*) Kaynak: Özelleştirme İdaresi Başkanlığı
