Tarımda 2021'de neler oldu?

Kuraklık, girdi fiyatlarındaki zamlar, koronavirüs salgınının etkileri, gıda fiyatlarındaki yükselme, dövizdeki aşırı dalgalanma, orman yangınları, doğal afet ve felaketlerin yaşandığı bir yılı daha geride bırakıyoruz.

Sadece üreten çiftçiler için değil, gıda imalatçısı, ihracatçı, tüketici açısından da çok zor bir yıl oldu. Tarım ürünlerindeki fiyat artışı yine girdi fiyatlarındaki artışın gerisinde kaldı. Özellikle gübre, mazot, zirai ilaç başta olmak üzere bütün girdilerde fiyat artışları dövizdeki yükselmeye bağlı olarak kontrol edilemez seviyelerde arttı. Hem artan fiyatlar hem de alım gücünün düşmesi ile yoksulluk arttı. Tüketici gıda fiyatlarına para yetiştiremez oldu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın açıkladığı Toprak Mahsulleri Ofisi’nin ürün alım fiyatları, Ofis’in buğday, arpa, mısır ithalatındaki yüksek fiyatları, un ve yemdeki regülasyonu yine çok tartışıldı.
Yaklaşık 25 yıldır her yılın sonunda geleneksel hale getirdiğimiz üzere bu yılın son yazısında da tarımda 2021’e damgasını vuran gelişmeleri hatırlayalım:

Gübre, mazot, yem zamları 2021’e damgasını vurdu

1- Tarım sektörüne 2021 yılında damgasını vuran en önemli gelişme kuşkusuz gübre, mazot, zirai ilaç zamları oldu. Hayvancılık için ise yem fiyatlarındaki yüksek artış, buna karşın üreticinin sattığı et ve sütün fiyatının düşük kalması sürekli gündemde olan konular arasındaydı. Gübre zamları 2020’nin sonlarında başlamış ve 2021 Aralık ayı ortasına kadar artarak zirveye ulaştı. Şubat ayında Cumhurbaşkanı Erdoğan 2020 yılı gübre desteğini yüzde 100 artırılarak çiftçiye ödeneceğini açıkladı. Buğday, arpa, yulaf, tritikale ve çavdarda üreticilere dekar başına 8 lira yerine 16 lira, diğer ürünlerde ise dekar başına 4 lira yerine 8 lira ödendi.

Gübre zamları Şubat’tan sonra daha hızlı yükselmeye başladı. Türkiye Ziraat Odaları Birliği’nin 2021 Aralık ayı başında yaptığı açıklamaya göre son 1 yılda, amonyum sülfat gübresi yüzde 441, üre gübresi yüzde 394, amonyum nitrat gübresi yüzde 373, DAP gübresi yüzde 259 ve 20.20.0 kompoze gübresinde yüzde 236’lık bir artış yaşandı. Bu dönemde mazot fiyatı yüzde 38, besi yemi yüzde 51,4, süt yemi yüzde 60, elektrik fiyatları ise yüzde 56 oranında arttı. 20 Aralık’ta dövizdeki düşüş ile birlikte gübrede ortalama yüzde 20-30, yemde yüzde 5-15 arasında indirim yapıldı.

2021 yılı için gübre desteği, fiyatlar bu kadar artmışken sadece buğday, arpa, yulaf, tritikale ve çavdarda üreticilere dekar başına yüzde 25 artışla 20 liraya çıkarıldı. Diğer ürünlerde destek artışı yapılmadı. İlk kez bir yıl sonrasının desteği açılanarak 2022’de gübre desteğinin yüzde 100 artırılacağı duyuruldu. Yani çiftçinin en fazla ihtiyaç duyduğu bir dönemde 2021 yerine 2023’te ödemesi yapılacak destek artırıldı.

Gübrede fiyat artışı sadece Türkiye’de değil, dünyada da tarım sektörünü olumsuz etkiledi. Yaşanan hammadde krizi dünya gıda üretimini tehdit eder noktaya geldi.

2- Yem fiyatlarındaki artışa rağmen çiğ süt fiyatının düşmesi süt ineklerinin kesilmesine neden oldu. Ulusal Süt Konseyi, 8 Aralık’ta geçerli olmak üzere çiğ süt referans fiyatını litre başına 3 lira 20 kuruştan 4 lira 70 kuruşa çıkardı. Ancak süt parası çiftçinin cebine girmeden artan yem zamları ile fiyat yeniden maliyetin altına düştü.

Gıda fiyatları tüketicinin kabusu oldu

3- Yıl boyunca gıda fiyatları, gıda enflasyonu hep tartışma konusu oldu. Gıda fiyatları, tarladan başlayarak sofraya kadar olan süreçte yaşanan sorunları çözmek yerine yine etiket üzerinden tartışıldı. Cumhurbaşkanı e Recep Tayyip Erdoğan zincir marketleri fahiş fiyat artışı ve stokçulukla suçladı. Rekabet Kurumu zincir marketlere toplamda 2.7 milyar lira ceza kesti.

4- Ayçiçeği yağı başta olmak üzere bitkisel yağlarda yüzde 100’ü aşan zamlar 2021’e damgasını vuran gelişmelerden birisiydi. Artan yağ fiyatlarını düşürmek için ayçiçeği, kanola ve aspirde ithalat vergileri sıfırlandı. Toprak Mahsulleri Ofisi’ne verilen yetki çerçevesinde hem yılın başında hem de sonunda iki kez ham ayçiçeği yağı ithalatı yapıldı. Buna rağmen fiyatlar düşürülemedi.

5- Ekmek ve şeker zammı günlerce gündemi meşgul etti. İstanbul, Ankara gibi büyük kentlerde belediyelerin satışa sunduğu halk ekmek büfeleri önündeki kuyruklar hem ekonomik olarak hem de siyasi olarak gündemin ana konularından birisi oldu. Ekmek 4 lira hatta 5 lira olur mu? tartışması yaşandı. Yumurtadaki fiyat artışı gündem oldu. Marketler yağ, şeker, un gibi maddelerin satışına sınırlama getirdi.

6 – Dünyada da gıda fiyatları, yükselen enflasyon en önemli sorunlardan birisi oldu. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO)’ nun her ay açıkladığı gıda fiyatları endeksi genel olarak hep çok yüksekti. Tahıllardan et ve süte, şekerden bitkisel yağlara gıda fiyatları son 10 yılın en yüksek seviyelerinde seyretti.

Kuraklık ve su sorunu öne çıktı

7- Bu yıla damgasını vuran en önemli gelişmelerden birisi kuraklık ve su sorunu oldu. Özellikle Güneydoğu, Doğu ve İç Anadolu’da yaşanan kuraklık nedeniyle ürünü yüzde 30-80 arasında zarar gören çiftçiler oldu. Hükümet kuraklık için 2.6 milyar lira destek ödemesi yapacağını duyurdu. Ödemeler başladı.

8- Türkiye İstatistik Kurumu tarafından yapılan 2021 yılı “Bitkisel Üretim 2. Tahmini” ne göre tahıl üretimi geçen yıla göre toplamda yüzde 15 düşüşle 37 milyon 187 bin tondan 31 milyon 626 bin tona gerileyeceği tahmin edildi. 2020 yılında 20 milyon 500 bin ton olan buğday üretimi 2021 yılında 17 milyon 650 bin ton olması bekleniyor. Amerika Tarım Bakanlığı, Türkiye’nin buğday üretiminin 16.5 milyon ton olarak tahmin ettiğini aylar önce açıklamıştı. Buğdayda son 14 yılın, arpada son 32 yılın en düşük üretimi gerçekleşti. Kuru bakliyat ürünlerindeki üretim yüzde 18,5 oranında düşeceği ve üretimin toplamda 1 milyon 292 bin tondan 1 milyon 53 bin tona gerileyeceği tahmin edildi.

2020 yılında toplamda 2 milyon 620 bin ton olan yağlı tohumlar üretimi 2021’de yüzde 14,4 oranında artışla 2 milyon 997 bin tona ulaşması bekleniyor.

Kütlü pamuk üretiminde yüzde 26,9 oranında artışla geçen yıl 1 milyon 773 bin ton olan üretimin bu yıl 2 milyon 250 bin tona ulaşması bekleniyor. Geçen yıl 23 milyon 25 bin ton olan şeker pancarı üretiminin yüzde 15,3 oranında düşüş ile 19 milyon 500 bin ton olarak gerçekleşmesi öngörülüyor. Tütün üretiminin ise aynı dönemde yüzde 7,7 oranında azalarak 79 bin tondan 73 bin tona gerilemesi tahmin ediliyor.

Sebze üretiminin toplamda yüzde 0,2 azalacağı, meyveler, içecek ve baharat bitkilerinde yüzde 4,6 oranında artacağı tahmin edildi. Zeytinde yüzde 35,4 artış, Antep fıstığında yüzde 59,7 düşüş bekleniyor

9- Kuraklık nedeniyle Aydın Valiliği, “Kısıtlı Sulama Programı” kapsamında 2021 yılı sulama sezonunda Adıgüzel, Kemer ve Çine Barajı’ndan sulanan Akçay, Aydın, Bozdoğan, Koçarlı ve Söke sulamalarında çiftçilere sadece 2 kez su verildi.

TMO’nun alım fiyatları ve ithalat ihaleleri

10- Toprak Mahsulleri Ofisi’nin hububat ve bakliyat alım fiyatı ile yaptığı ithalatlardaki ürün fiyatları büyük tartışmalara neden oldu. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından 17 Mayıs’ta Ofis’in hububat ve bakliyat alım fiyatları açıklandı. Ekmeklik buğday alım fiyatı yüzde 36,4 oranında artışla ton başına 2 bin 250 lira olarak açıklandı. Makarnalık buğday alım fiyatı ton başına 2 bin 450 lira, arpa, çavdar ve tritikale alım fiyatı ton başına 1.750 lira, yulaf alım fiyatı ise ton başına 1.900 lira olarak belirlendi. Bakliyat ürünlerinden kırmızı mercimekte ton başına 5 bin lira fiyat açıklandı. Yeşil mercimekte 4 bin 150 lira olarak belirlendi. Nohutta ise ton başına 4 bin 50 lira olarak açıklandı.

Toprak Mahsulleri Ofisi, açıklanan bu fiyatlarla iöçerden ürün alamadı. Haziran’ın 24’ü itibariyle 21 Aralık’a kadar arpa ithalatı için 8, buğday ithalatı için 7 kez ihale yaptı. İthal buğday ve arpanın fiyatı açıklanan alım fiyatının iki katına çıkınca yapılan her ihalede çiftçiye verilen fiyatla, ithalata verilen fiyat tartışma konusu oldu.

11- Toprak Mahsulleri Ofisi, çiftçinin elinde kalan soğan ve patatesleri satın alarak ihtiyaç sahiplerine dağıttı. Soğan ve patates dağıtılırken düzenlenen törenler, vatandaşa teslim edilirken verilen pozlar, yaşanan izdihamlar çok tartışıldı.

Bakan Pakdemirli’den tartışma yaratan sözler

12- Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, yaptığı açıklamalar ve gaflarla gündeme geldi. Pakdemirli, Haber Türk TV’de Serap Belet’in sorularını yanıtlarken 19-20 ayda karkas et fiyatının sadece yüzde 11-12 arttığını belirterek yetiştiricilerin maliyeti 45 lira olan karkas etin kilosunun 43 liradan sattığını itiraf etti. Pakdemirli’nin İzmir Bayındır’da düzenlenen “Küçük Menderes Havzası Tarım ve Orman Sektör Buluşması” nda yaptığı konuşmadaki “Özellikle, çiftçimizin ‘biz zarar ediyoruz’ dediği bir ürün yok” ve ” toplumda eğer kayrılan bir kesim varsa çiftçi kesimidir.” sözleri hem çiftçilerden büyük tepki gördü hem de çok tartışılan, gündem olan konuşmalardan birisi oldu.

İklim değişikliği ve orman yangınları

13- İklim değişikliğine bağlı olarak aşırı sıcakların etkisi ile bir çok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de büyük orman yangınları yaşandı. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre, 28 Temmuz’da başlayan ve 17 gün süren, Türkiye tarihinin en büyük orman yangınlarının yaşandığı 2021’de Antalya, Muğla ve Isparta başta olmak üzere 54 ilde yaklaşık 300 orman yangını çıktı. Ülkedeki herkesi derinden üzen yangınlarla yaklaşık 200 bin hektar orman yandı.

14– Türkiye, Paris İklim Anlaşması’nı 6 Ekim 2021’de Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde onayladı.

15– Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli  “İklim Değişikliği 2021: Fiziksel Bilim Temeli” başlıklı raporu yayınladı. Rapor, insanlığın, tartışmasız, küresel ısınmaya neden olduğu ve gezegenin durumunu kalıcı olarak aşağıya çektiğine dikkat çekildi.

16- Birleşmiş Milletler, Madagaskar’ın iklim değişikliğine bağlı kıtlık yaşayan ilk ülke olduğunu açıkladı. Nüfusun yüzde 70’i günlük 1 dolar gelire sahip olan Madagaskar’ın toplam ihracatının yüzde 70’ini tarım ürünleri oluşturuyor. Türkiye de bu ülkeden börülce ithalatı yapıyor.

Tarımdaki büyüme ve destekler

17- Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, tarım sektörü 2021’in ilk çeyreğinde yüzde 8.3, ikinci çeyrekte yüzde 0.6 büyüme kaydederken, 3. çeyrekte yüzde 5,9 küçüldü. Büyüyen tarım sektörü küçülme trendine girdi. Dördüncü çeyrek verileri 2022’de açıklanacak. Yıllık büyüme oranı o zaman daha net ortaya çıkacak.

18- Tarım destekleri yine çok geç açıklandı. “2021 Yılında Yapılacak Tarımsal Desteklemelere İlişkin Karar” Resmi Gazete’nin 11 Kasım 2021 tarihli sayısında yayınlanarak yürürlüğe girdi. Bir çok destek kaleminde artış yapılmadı. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilen Tarım ve Orman Bakanlığı bütçesine göre tarım desteklerinde sadece yüzde 12.5 oranında artış yapıldı. 2022 bütçesinde tarım destekleri için ayrılan kaynak25.8 25.8 milyar lira.

“Uluslararası Meyve ve Sebze Yılı”

19- Birleşmiş Milletler Genel Kurulu Kararı ile 2021 yılı “Uluslararası Meyve ve Sebze Yılı” ilan edildi. Yıl boyunca beslenmede meyve ve sebzenin önemi, üretimden tüketime kadar olan süreçte yaşanan sorunlar, kayıplar, açlıkla mücadelede önemi, sürdürülebilir kalkınma hedeflerine katkısı, küçük aile işletmelerine gelir sağlayıcı özelliği ve bir çok konuda çalışmalar yapılacak, etkinlikler düzenlendi. Türkiye, dünya sebze üretiminde 4.sırada, meyve üretiminde 5. sırada yer alıyor. Ancak bu potansiyelini yeterince değerlendirdiğini söylemek çok zor.

İki büyük kayıp

20-Anadolu’da tarıma, çiftçiliğe, kırsal kalkınmaya, aydınlanmaya öncülük eden Nazmi Ilıcalı, çiftçilerin verdiği isimle “Organik Nazmi” 23 Mayıs’ta yaşama veda etti. Bilgisiyle, enerjisiyle, yıllarca Doğu Anadolu’da tarımsal üretimin, kırsal kalkınmanın, organik tarımın gelişmesi için öncülük eden Organik Nazmi dostumu saygıyla anıyorum.

21- Hayvancılık sektörüne ömrünü adamış, bilim insanı, Türkiye’de bir çok hayvancılık işlemesinin kuruluşunda, faaliyetinde emeği ile, bilgisi ile katkıda bulunan Doç. Dr. Ömer Tömek 11 Kasım’da yaşama veda etti. Hayvancılık sektörü Ömer Hoca’sını unutmayacak. Saygıyla anıyorum.

Sağlık ve bereket getirmesi dileği ile yeni yılınızı kutlar, 2022’nin daha iyi bir yıl olmasını dilerim.