Birgün

Kritik soruyu da soralım: Temmuz’da ekonomiyi küçülten istisnaî durum, sonraki aylara ne kadar taşınacaktır? Türkiye ekonomisinin 15 Temmuz Darbe Girişimi şokunu şimdilik hafif atlattığını düşünüyorum

Kuşbakışı Son Yıllar
AKP’nin beş yıllık (2003-2007) “Lale devri” son bulduktan sonra Türkiye ekonomisi nasıl gitmiştir?

Sonraki sekiz yılın genellemesini bir kez daha özetleyelim: “Artan dış kırılganlıklar içinde durgunlaşarak…” Durgunlaşma, cari fiyatlarla sermaye birikim oranının %20-21 eşiğine takılıp kalmasından; yatırımların üretkenliğinin düşmesinden ve kronik dış bağımlılıklardan kaynaklanmaktaydı. Ekonominin, sermaye hareketlerindeki dalgalanmalara aşırı bağımlı hale gelmesi, dış kırılganlıkları oluşturuyordu.

Değişen koşullar içinde bu genellemeyi gözden geçirmek gerekiyor. 2015 ve sonrasını son verilerle gözden geçirdiğimizde beş saptama yapabiliyoruz.

Küreselleşmenin Hoşnutsuzları

Joseph Stiglitz Dünya Bankası’nın baş iktisatçısıydı. Ayrıldıktan bir yıl sonra (2001’de) Nobel İktisat ödülünü aldı. 2002’de Küreselleme ve Hoşnutsuzları (Türkçesi: Küreselleşme: Büyük Hayal Kırıklığı) başlıklı bir kitap yayımladı. Kitap, neoliberal veya küreselleşme olarak adlandırılan dönüşümlerin, gelişmekte olan ekonomiler için yarattığı sorunları inceliyordu. Bunların kaynağında yer alan IMF programları özellikle eleştiriliyordu.

Stiglitz’in kitabı samimiyet açısından “arızalı” idi; zira, iki yıl öncesine kadar kendisinin de “baş iktisatçı” olarak katkı yaptığı Dünya Bankası’nın neoliberal politikalarına değinilmiyordu. Yine de bu saygın, ünlü iktisatçının “küreselleşme efsanesi”ne cepheden saldırması önemliydi. Kitap, ana-akım meslektaşlarınca yadırgandı; ama kalıcı bir etki yaratmadı. Çünkü, yayın tarihinde Anglo-Sakson iktisatçıları, dünyaya olağanüstü bir iyimserlik içinde bakmaktaydılar. Batı ekonomilerinin krizsiz, çalkantısız, huzurlu bir patikaya yerleşmiş olduğu düşünüyorlardı.

Son iki ayda iki köprü açıldı. Köprülere Osmanlı padişahlarının isimleri verildi. İlkine Osmangazi ikincisine Yavuz Sultan Selim. İstanbul Boğazı’ndaki ikinci köprüye de Fatih Sultan Mehmet adı verilmişti. Alevi yurttaşların hassasiyetine rağmen üçüncü köprüye Yavuz adı verilmesi ve Atatürk Köprüsü önerisinin hükümet tarafından duymazdan gelinmesini not ederek geçelim. Öte yandan GATA Haydarpaşa Hastanesi’ne Sultan Abdülhamit adı verilmesinin ardından Üçüncü Havaalanına ve Kanal İstanbul’a da padişah isimleri verilirse şaşmayalım!

Köprülere, büyük kamu tesislerine, üniversitelere, spor salonlarına, stadyumlara kralların, padişahların, siyasilerin, zenginlerin adlarının verilmesi yaygın bir uygulama. Ya kimin ismi verilecekti? Köprüler, yollar, inşaatlar yapılırken kesilen ağaçların adı mı, yaşam alanları yok olan hayvanların adı mı, o bölgeye özgü bir kuşun adı mı? Yoksa o köprüleri yolları yaparken ölen işçilerin adı mı?

Bu kadarını Türkiye’de fonların Özal bile hayal etmemişti. Özal 1980’li yıllarda kamu kaynaklarını ve harcamaları Bütçe dışına, Meclis ve Sayıştay denetimi dışına çekmek için fon uygulamalarını başlatmıştı. Fonlar u günden bugüne “mali esneklik” ve denetimsizliğin adı oldu. Şimdi süper esnek ve denetimsiz devasa bir fon, fonların fonu gündemde.

Kamu kaynaklarına, işçinin birikimine büyük darbeler indirebilecek düzenlemeler Meclis gündeminde. Hükümetin torba yasa inadı sürüyor. Yasama tekniğine aykırı ve yasama kalitesini yok eden torba yasalarla onlarca yasada birden değişiklik yapılıyor. Türkiye’de şimdiye kadar kurulmuş en büyük ve en denetimsiz fon olan Türkiye Varlık Fonu önce torba yasa içine kondu. Tepkiler üzerine ayrı bir yasa teklifi haline geldi.

Vahşice ve alçakça bir askeri darbe girişimine tanık olduk. Türkiye modern tarihinin en ağır travmalarından birini yaşıyor. İnanç/din temelli bir cemaatin ordudaki kanadının cinnetini ve terörünü yaşadık. Darbe girişimi atlatıldı ama darbe girişiminin ülkemize vereceği zararlar, 15 Temmuz gecesinden çok daha büyük olabilir.

15 Temmuz Darbe Girişimi laikliğin demokrasi ve özgürlükler açısından ne kadar önemli olduğu gösterdi. İnanç/din temelli bir cemaatin devleti ele geçirmesine seyirci kalınmasının sonuçlarını yaşıyoruz şimdi. Oysa laiklik bir inanç grubunun veya cemaatin devleti ele geçirmesinin panzehiri, kamuda liyakat ilkesinin güvencesidir. 15 Temmuz, hukuk devleti ilkesinin ayaklar altına alınmış olmasının da sonucudur.